Vergeten geschiedenis in ere hersteld
STEENBERGEN – Na ruim 250 jaar keert het veen terug in Steenbergen. Het Nederlands-Belgische project ‘Beleef de Verdwenen Venen’ kwam gisteren tot een afronding met de uitgifte van de turfbelevingsbox waarin acht thematische wandel- en fietsroutes zijn opgenomen. Eén daarvan loopt over Steenbergs grondgebied en vertelt het vergeten verhaal van gouden tijden. Eeuwen waarin Steenbergen tot grote rijkdom kwam dankzij het met zout doordrenkte veen dat werd afgegraven in het Oudland en via de turfvaarten zijn weg vond naar de Steenbergse haven. Daar werd het veen verbrand om het zout eraan te onttrekken dat vervolgens met grote zeilschepen richting Antwerpen ging.
Bij een select gezelschap mensen met historische interesse is het verhaal van het Steenbergse veen bekend, maar over het algemeen heeft men geen idee van de bijzondere band die deze gemeente met haar oerlagen heeft. Ze ontstonden in een tijd dat dit gebied nog een verdronken land was en zout water de aarde verzadigde. Duizenden jaren vormde het daar samen met rottende plantenresten een dikke laag veen. Halverwege de dertiende eeuw kreeg dit veen ineens grote waarde. Het werd afgegraven en in sommige gebieden als brandstof (het turf) verkocht. In Steenbergen, waar het veen zout was, had het echter een nog veel grotere waarde. Zout was in die tijd namelijk net zo kostbaar als goud. Omgerekend naar de euro van 2018 vertegenwoordigde het veen een waarde die tussen de 17 en 29 miljard euro ligt.
Stadsrechten
Een laag van 1.80 meter Steenbergs veen werd afgegraven in het Oudland. Waterwegen zoals de Vlamingvaart en de Boomvaart dienden als turfvaarten richting de haven. Steenbergen genoot in die tijd grote bekendheid als het zouthandelscentrum van Noord-Europa en heeft haar stadsrechten te danken aan het zoute veen.
Veranderd landschap
Het project ‘Beleef De Verdwenen Venen’ is ontstaan uit een samenwerkingsinitiatief van Regionaal Landschap de Voorkempen uit België en het coördinatiepunt Landschapsbeheer Brabants Landschap. Carlo Braat, projectleider namens laatstgenoemde organisatie, kreeg de schone taak het veen letterlijk terug op de kaart te zetten. “Het veen is voor velen iets van de Peel of van Drenthe, maar zeker niet van West-Brabant terwijl we juist hier groot geworden zijn van het turf en het zout. Het landschap is er tussen 1264 en 1750 ingrijpend door veranderd. In sommige gebieden is er tot vier meter veen afgegraven.”
Wethouder Petra Lepolder van de gemeente Steenbergen vult aan: “Mede daardoor konden later de inundaties (het onder water zetten van grote gebieden land ter verdediging tegen de vijand– red) hier zo succesvol plaatsvinden.”
Iconische Veenpaal
De grootste uitdaging was om de bezoeker mee te nemen in de beleving van de veengeschiedenis. Kunstenaars in het gebied werd gevraagd hierover na te denken en dat leidde uiteindelijk tot de ontwikkeling van de Veenpaal. Het icoon van vijf eeuwen turfgeschiedenis naar een ontwerp van kunstenaar en schrijver Geert de Kockere. In Steenbergen staan de palen aan de haven en langs de Ligne (vroeger een turfvaart). Ook staat er een middenin het Krabbenbos als wachter langs het wandelpad. Deze laatste paal is bovendien voorzien van een gedicht.
De veenpaal werd de kapstok waar het verhaal van het veen aan opgehangen werd. Letterlijk, door de palen te voorzien van informatiepanelen. Samen vormen zij een veldexpositie die door middel van acht wandel- en fietsroutes aan elkaar verbonden zijn.
Vlamingvaart
Het uiteindelijke resultaat is een “grensontkennend” product waar wethouder Lepolder van de gemeente Steenbergen bijzonder trots op is. “Dit project sluit feilloos aan op de toeristisch-recreatieve visie van de gemeente Steenbergen. De consument van buiten komt naar dit gebied toe om dingen te doen en te beleven en dat is precies wat de Verdwenen Venen bieden. Ik vind het een prachtige ontwikkeling.” Een leerzame bovendien. “Sinds ik de historie van het veen ken, zie ik het overal terug. In het landschap, maar ook bijvoorbeeld in een plaatsnaam als Moerstraten of de straatnaam Vlamingvaart.”
Het project is financieel mogelijk gemaakt door een groot aantal organisaties en fondsen waaronder de gemeente Steenbergen die meebetaalde aan de veenpalen op haar grondgebied. De turfbelevingsbox waarin de acht routes zitten, zijn voor 8,50 euro te koop bij de VVV’s in de regio.
Door: Dasja Abresch
