Afbeelding
vrijdag 28 augustus 2020, 14:00

De Stadselite van Steenbergen 1590-1795 Professor Han Leune brengt Steenbergens protestantse periode in kaart

STEENBERGEN – Evenals het gros van de Brabantse steden, is Steenbergen gebouwd op het fundament van een stevig katholiek geloof. De Gummaruskerk die trots boven de vestingstad uitsteekt, is er een onomstotelijk bewijs van. Er was echter een tijd dat Steenbergen geregeerd werd door protestanten. Een periode van ruim tweehonderd jaar zelfs. Over deze onbekende periode schreef professor Han Leune een boek getiteld ‘De stadselite van Steenbergen 1590-1795’. Gistermorgen overhandigde zijn kleinzoon Nick Leune (7) geheel corona-proof het eerste exemplaar aan wethouder Wilma Baartmans.

Sinds Leune met emeritaat ging, houdt hij zich voornamelijk bezig met de historie van de stad Steenbergen waar hij opgroeide. Het resultaat is een reeks aan publicaties variërend van enkele pagina’s tot lijvige boekwerken waarvan het boek over de stadselite van Steenbergen het vierde op rij is. Eerder verschenen al gedetailleerde naslagwerken over de landgoederen Padmos en Ekelenberg, het fort Henricus en het onderwijs in Steenbergen in de 17e en 18e eeuw. Leune geeft toe dat hij bij de start van zijn laatste onderzoek niet verwacht had op 356 pagina’s uit te komen. “Het begint altijd met een kleine prikkel die gaandeweg het onderzoek uitdijt. De archieven waar ik in ronddwaal zijn als het ware een micro-cosmos waar ik jaren inspiratie uit kan halen.”

Huiswerk gedaan

De directe aanleiding om een boek over de stadselite van Steenbergen te schrijven is volgens Leune het jubileumboek dat verschijnt ter gelegenheid van de viering van 750 jaar Steenbergen in 2022. “Dat is een enorme klus voor degene die dit moet schrijven. Zeker wanneer de gegevens die je daarvoor nodig hebt, nooit gepubliceerd zijn. Over de periode die mijn boek omvat, is relatief weinig bekend. Ik dacht ‘als ik dat nu alvast uitzoek, dan heb ik mijn huiswerk gedaan en mijn deel aan het boek geleverd.’”

Heerlijkheid Steenbergen

Dit zelf opgelegde huiswerk hield in dat de auteur talloze uren doorbracht in de archieven van Bergen op Zoom en met name Den Haag. De reden dat zoveel informatie terug te vinden is in de archieven van deze koninklijke stad, is gelegen in het feit dat de heerlijkheid Steenbergen tot het Domein van het huis van Oranje-Nassau behoorde. De Raad van State nam in die tijd de belangrijke beslissingen over de stad, waaronder de bouw van fort Henricus. Ook bepaalde zij wanneer de Zuiderwaterlinie in werking worden gesteld moest worden. De huidige koning, Willem-Alexander, is nog altijd Heer van Steenbergen.

Kerk afgepakt

De protestantse geschiedenis van Steenbergen begint op 17 oktober 1590. De troepen van Prins Maurits veroveren dan, gesteund door de Staten-Generaal, de vestingstad Steenbergen. Als een van de eerste acties werd de toentertijd katholieke Sint Jacobskerk afgepakt en aan de protestanten gegeven. Vanaf dat moment telden de katholieken in de stad niet meer mee wanneer het ging om het vervullen van de belangrijke functies als drossaard, stadhouder, burgemeesters, schepenen, predikanten en schoolmeesters. Althans in theorie, want in de praktijk bleek dat het nog veertig jaar duren alvorens er voor iedere katholieke hoogwaardigheidsbekleder, een protestantse vervanger gevonden was.

De Neve

De stadselite vormt volgens de definitie van Leune het collectief van mensen die in de stad bepaalde posities hadden, waarmee zij het dagelijks leven konden beïnvloeden. Het is om die reden dat de auteur hen als uitgangspunt koos om de loop van de geschiedenis in die periode te achterhalen. In totaal vond Leune 373 leden van deze bepalende groep, een dekkingsgraad van 99%. Een aardig detail is dat van alle namen die in de loop van die decennia voorbij kwamen, er slechts één bestuurlijk overeind bleef. Een voorvader van het huidige raadslid Ger de Neve had in 1691 al zitting in het schepencollege van de stad Steenbergen.

Strategisch Steenbergen

Het waren eeuwen waarin de Heer van Oranje veel macht had, die hij erfde of zichzelf toe-eigende. “Neem bijvoorbeeld De Heen,” put Leune uit zijn parate kennis. “In 1610 besloot Prins Filip Willem van Oranje tot inpoldering en verklaarde daarmee het gebied van hem, inclusief alle rechten zoals het innen van belasting.”
In Steenbergen nam de invloed van de Raad van State en de Staten-Generaal toe naarmate de vestingstad zich verder ontwikkelde en een strategische plaats innam in de verdediging van het land.

Saaie religie

In al die tweehonderd jaar dat Steenbergen onder protestant bewind stond, bleef één ding onveranderd: De overgrote meerderheid van de bevolking van Steenbergen hield het katholieke geloof. “Uit de archieven blijkt dat gedurende deze hele periode 80% van de bevolking katholiek was en bleef.” Het lijkt opmerkelijk aangezien katholieken alleen in aanmerking kwamen voor de betere posities wanneer er echt geen protestant voor de baan te vinden was. Leune: “Het katholicisme zat diep in de genen verankerd, het was het moedergeloof. Bovendien was het protestantisme een beetje saaie religie in vergelijking met de katholieke geloofsbedrijving. De strenge seksuele moraal maakte de aantrekkingskracht niet groter.”

Meneer Pastoor

In 1795 eindigde het protestantse bewind net zo abrupt als het begonnen was. De stadselite werd vanaf dat moment gevuld met goed katholieken en op de kansel van de Jacobskerk keerde Meneer Pastoor terug. Het gebouw zelf bleek in de loop der eeuwen echter dusdanig zwaar geleden te hebben, dat het uiteindelijk gesloopt werd. Op diezelfde locatie verscheen later de huidige protestantse kerk. De katholieken bouwden aan de Markt hun eigen Gummaruskerk, de voorloper van de huidige kerk.

Het boek ‘De stadselite van Steenbergen 1590-1795 van Han Leune is voor € 34,95 onder meer verkrijgbaar bij boekhandel Vermeulen aan de Kaaistraat. De uitgave is mogelijk gemaakt door steun van de Mastboom-Brosens Stichting en het gemeentebestuur van Steenbergen. Speciale dank sprak Leune tijdens de presentatie van het boek uit voor de amateur-historici Hans Slokkers en Adrie Bosters uit wiens werk hij veel informatie putte.

Aanstaande zondag is de presentatie die Leune gaf vanaf 13.00 uur ieder uur te zijn bij SLOS tv.

Foto’s: Vanwege de beperkende corona-maatregelen bleek het lastig om het boek op traditionele wijze te presenteren. Nick, één van de drie kleinzoons van Han Leune, bood uitkomst. Met zijn zeven jaar vormt hij geen serieuze besmettingsbedreiging en dus mocht hij het eerste exemplaar van boek persoonlijk ‘De stadselite van Steenbergen 1590-1795’ overhandigen aan wethouder Wilma. De jongeman volbracht de taak met verve.
Foto 2: Han Leune tijdens zijn presentatie.

Door: Dasja Abresch

Afbeelding

Uit de Steenbergse Courant